Ήδη από τον Μάρτιο του 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέστησε στα κράτη μέλη να επιβάλλουν προσωρινά φόρους απροσδόκητων κερδών σε όλους τους παρόχους ενέργειας με το σχέδιο REPowerEU. Η Επιτροπή πρότεινε τα μέτρα αυτά να είναι τεχνολογικά ουδέτερα, όχι αναδρομικά και σχεδιασμένα με τρόπο που να μην επηρεάζουν τις τιμές χονδρικής ηλεκτρικής ενέργειας ή τις μακροπρόθεσμες τάσεις των τιμών. Τον Οκτώβριο του 2022, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης συμφώνησε να επιβάλει πανευρωπαϊκό φόρο απροσδόκητων κερδών, ή «συνεισφορά αλληλεγγύης», στις εταιρείες ορυκτών καυσίμων (τομείς πετρελαίου, φυσικού αερίου, άνθρακα και διύλισης), αν και με διαφορετικό σχεδιασμό από τις συστάσεις της Επιτροπής. Ταυτόχρονα, τέθηκε ένα ανώτατο όριο στα έσοδα της αγοράς για τους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας που χρησιμοποιούν υπο-οριακές τεχνολογίες για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, όπως ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, πυρηνικά και λιγνίτη.
Η ΕΕ ανέμενε ότι οι δύο πολιτικές θα συγκέντρωναν από κοινού περίπου 140 δισεκατομμύρια ευρώ , εκ των οποίων τα 25 δισεκατομμύρια ευρώ θα ήταν έσοδα από εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου που θα εισπράττονταν μέσω της εισφοράς αλληλεγγύης. Τα έσοδα θα χρησιμοποιούνταν στη συνέχεια για την μερική αντιστάθμιση των υψηλών λογαριασμών ενέργειας των νοικοκυριών «με ένα μη επιλεκτικό και διαφανές μέτρο που θα υποστηρίζει όλους τους τελικούς καταναλωτές».
Μεταξύ 2022 και 2023, 15 από τα 27 κράτη μέλη εφάρμοσαν την εισφορά αλληλεγγύης, ενώ οκτώ υιοθέτησαν ένα ισοδύναμο εθνικό μέτρο. Τρεις χώρες — το Λουξεμβούργο , η Λετονία και η Μάλτα — ανέφεραν ότι δεν έχουν εταιρείες εντός του πεδίου εφαρμογής και η Κύπρος δεν ενέκρινε ποτέ τον κανονισμό.
Αν και δεν είναι πλέον μέρος της ΕΕ, το 2022, η βρετανική κυβέρνηση εφάρμοσε επίσης έναν φόρο που στοχεύει αποκλειστικά σε εταιρείες που ασχολούνται με την εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Οι φόροι που εφαρμόστηκαν στην Ευρώπη διέφεραν σημαντικά ως προς τη δομή και τους φορολογικούς συντελεστές τους (που κυμαίνονταν από 25 τοις εκατό στο Ηνωμένο Βασίλειο έως 80 τοις εκατό στη Σλοβενία ).
Απροσδόκητοι φόροι στην Ευρώπη
Επιπλέον, πολλά από τα προτεινόμενα και θεσπισθέντα μέτρα δεν είναι κατάλληλοι φόροι απροσδόκητων κερδών — υπερβαίνουν την απλή φορολόγηση των απροσδόκητων κερδών. Για τις εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου, οι ευρωπαϊκές χώρες ακολούθησαν τον ορισμό της απροσδόκητης φορολογικής βάσης από τον κανονισμό της ΕΕ ως τη διαφορά μεταξύ των τρεχόντων κερδών και των κερδών που παράγονται σε μια βασική περίοδο. Ωστόσο, αυτά τα πρόσθετα κέρδη δεν είναι απαραίτητα υπερβολικές ή υπερκανονικές αποδόσεις και ένας φόρος θα μπορούσε να μεταφραστεί σε διπλή φορολόγηση των τακτικών κερδών.
Σε ορισμένες χώρες με απροσδόκητους φόρους, η φορολογική βάση δεν έχει σχεδιαστεί με τρόπο που να αποτυπώνει αποκλειστικά τα απροσδόκητα κέρδη που δημιουργούνται από τις αιχμές στις τιμές της ενέργειας και του πετρελαίου. Ο φόρος στην ηλεκτρική ενέργεια που πωλείται σε αυθαίρετα καθορισμένη τιμή (όπως εφάρμοσαν οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες) ή στις συνολικές πωλήσεις (όπως στην Ισπανία) μοιάζει περισσότερο με ειδικό φόρο κατανάλωσης .
Ορισμένες χώρες δεν περιόρισαν το εύρος του απροσδόκητου φόρου στους παραγωγούς ενέργειας ή στις εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου. Επί του παρόντος, η Τσεχία, η Ουγγαρία, η Λιθουανία, η Σλοβακία και η Ισπανία επέκτειναν το πεδίο εφαρμογής των φόρων απροσδόκητων κερδών για να καλύψουν τον τραπεζικό τομέα.
Αν και ο κανονισμός της ΕΕ ορίζει ξεκάθαρα ότι οι φόροι απροσδόκητων κερδών πρέπει να είναι ένας προσωρινός μηχανισμός και «η διάρκεια του μέτρου πρέπει να είναι περιορισμένη και να συνδέεται με μια συγκεκριμένη κατάσταση κρίσης», η Ισπανία και η Ουγγαρία την έχουν παρατείνει έως το 2024, η Τσεχική Δημοκρατία την έχει παρατείνει έως Το 2025, η Λιθουανία τον έχει παρατείνει έως το 2026 και η Σλοβακία έως το 2027. Το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο εφάρμοσε επίσης φόρο κερδοφορίας στις εταιρείες ορυκτών καυσίμων το 2022, επέκτεινε την ισχύ του έως το 2030.
Ο εσφαλμένος σχεδιασμός αυτών των απροσδόκητων φόρων κερδών έχει δημιουργήσει προβλήματα στις χώρες που τους εφάρμοσαν. Έκθεση της Επιτροπής της ΕΕ διαπιστώνει ότι «οι αποκλίνουσες στρατηγικές εφαρμογής μεταξύ των κρατών μελών φέρεται να έχουν οδηγήσει σε σημαντική αβεβαιότητα των επενδυτών» και, ως εκ τούτου, η έκθεση της Επιτροπής πρότεινε να τερματιστούν αυτά τα μέτρα. Επιπλέον, έρευνα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου διαπιστώνει επίσης ότι ιστορικά, οι φόροι στα απροσδόκητα κέρδη έχουν επηρεάσει τις επενδύσεις. Επιπλέον, οι ισπανικοί και βρετανικοί φόροι απειλούν τις εγχώριες επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Είναι απίθανο αυτοί οι φόροι να επιτύχουν τους στόχους εσόδων τους. Αντίθετα, στρεβλώνουν την αγορά τιμωρώντας την εγχώρια παραγωγή, μειώνοντας τις επενδύσεις στην πράσινη ενέργεια και στοχεύουν τιμωρητικά ορισμένες βιομηχανίες χωρίς υγιή φορολογική βάση. Δεδομένου ότι οι τιμές της ενέργειας έχουν μειωθεί, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο να καταργήσουν εντελώς τους απροσδόκητους φόρους και αντ' αυτού να επικεντρωθούν σε μεταρρυθμίσεις φορολογικής πολιτικής με αρχές που παράγουν σταθερά έσοδα με την πάροδο του χρόνου.
(Tax Foundation)
