Και οι δύο πλευρές επιβεβαίωσαν τη διακοπή την Τετάρτη μετά τη λήξη της βασικής συμφωνίας διαμετακόμισης. Και αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης που βασίζονται στις ροές θα αναγκαστούν να προμηθευτούν ακριβότερο φυσικό αέριο αλλού, επιδεινώνοντας την πίεση στις προμήθειες, καθώς η περιοχή εξαντλεί τις χειμερινές αποθήκες με τον ταχύτερο ρυθμό εδώ και χρόνια.
Και μπορεί η συγκεκριμένη διαδρομή να αντιπροσωπεύει μόλις το 5% των αναγκών της Ευρώπης, ωστόσο οι ισορροπίες εξακολουθούν να είναι εύθραυστες και οι τιμές αποδεικνύονται εξαιρετικά ευαίσθητες ακόμα και στον πιο μικρό κραδασμό.
Από την αρχή του 2024 οι τιμές του φυσικού έχουν αυξηθεί κατά πάνω από 50% και στις 31 Δεκεμβρίου, λίγες ώρες πριν από την εκπνοή της συμφωνίας ξεπέρασαν προς στιγμής και πάλι τα 50 ευρώ ανά μεγαβατώρα.
Μετρώντας τις απώλειες
Η ήπειρος είναι τώρα όλο και περισσότερο εκτεθειμένη στην αστάθεια της αγοράς καθώς εξαρτάται περισσότερο από το παγκόσμιο υγροποιημένο φυσικό αέριο.
Όσον αφορά τη ίδια τη Ρωσία, σύμφωνα με υπολογισμούς του Bloomberg, η απώλεια μιας από τις δύο εναπομείνασες διαδρομές αγωγού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη θα μειώσει τα έσοδα κατά περίπου 6 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Η Ουκρανία θα χάσει επίσης τα τέλη διέλευσης και θα εγκαταλείψει τη μακροχρόνια στρατηγική της θέση ως αγωγός προσιτής ενέργειας για τους δυτικούς της συμμάχους.
«Αυτός ο τερματισμός της διαμετακόμισης φυσικού αερίου δεν είναι απλώς μια προσαρμογή της εφοδιαστικής αλυσίδας – είναι η συμβολική κατάρρευση μιας εποχής», σχολιάζει στο Bloomberg, η Τατιάνα Μίτροβα, ερευνήτρια στο Κέντρο Παγκόσμιας Ενεργειακής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. «Ένα σημαντικό μέρος του σοβιετικού δικτύου αγωγών φυσικού αερίου, που κάποτε έφερνε το αέριο της Σιβηρίας στην Ευρώπη, είναι τώρα μια σκιά του πρώην εαυτού του».
Οι ακριβότερες εναλλακτικές
Οι περισσότεροι κεντροευρωπαίοι πελάτες της ρωσικής Gazprom PJSC κατάφεραν να αποκτήσουν εναλλακτικές προμήθειες, αλλά με υψηλότερο κόστος. Η μεγαλύτερη εταιρεία παροχής φυσικού αερίου της Σλοβακίας, η Slovensky Plynarensky Priemysel AS, δήλωσε ότι θα πληρώνει περίπου 90 εκατομμύρια ευρώ περισσότερα ετησίως για να εγγυηθεί σταθερές εισαγωγές μέσω διαφορετικών οδών.
Προειδοποίησε επίσης ότι σε περίπτωση πιο ψυχρού χειμώνα, ολόκληρη η Ευρώπη είναι πλέον πιο εκτεθειμένη και ευάλωτη.
Η Gazprom διέκοψε τις προμήθειες την Πρωτοχρονιά μετά τη λήξη της πενταετούς συμφωνίας διαμετακόμισης, επικαλούμενη έλλειψη «τεχνικών και νομικών ευκαιριών» για αποστολές εν μέσω «επανειλημμένης και ρητής άρνησης της ουκρανικής πλευράς να επεκτείνει αυτές τις συμφωνίες».
Η διακοπή επιβεβαιώθηκε από το υπουργείο Ενέργειας της Ουκρανίας, το οποίο είπε ότι οι ρωσικές ροές στην επικράτειά της σταμάτησαν από τις 7 το πρωί τοπική ώρα.Αν και δεν υπάρχει κίνδυνος άμεσης έλλειψης στην Ευρώπη, η διακοπή μπορεί να καταστήσει πιο δύσκολο το χτίσιμο των αποθεμάτων ενόψει της επόμενης περιόδου θέρμανσης.
Συρρίκνωση των αποθεμάτων
Τα αποθέματα της περιοχής συρρικνώνονται ραγδαία και είναι πλέον γεμάτα σε ποσοστό κάτω από το 75%. Καθώς οι ρωσικές ροές μέσω αγωγών προς την Ευρώπη έχουν μειωθεί, ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν πιθανότατα θα διπλασιάσει τις προσπάθειες για την ενίσχυση των αποστολών LNG - μια προσωπική φιλοδοξία εδώ και πολύ καιρό.
Παρά τις εκκλήσεις ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών να απαγορεύσουν τις προμήθειες υγροποιημένου αερίου από τη Μόσχα, η περιοχή αγοράζει ποσά ρεκόρ. Η περαιτέρω επέκταση του υγροποιημένου φυσικού αερίου της Ρωσίας αντιμετωπίζει ένα τείχος δυτικών κυρώσεων, αν και ο εκλεγμένος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ μπορεί να επιδιώξει να αλλάξει τις κυρώσεις εν μέσω οποιωνδήποτε πιθανών προσπαθειών τερματισμού του πολέμου.
Οι επιπτώσεις στα τιμολόγια
Εν μέσω αυτού του κλίματος που έχει διαμορφωθεί , η απώλεια της συγκεκριμένης ποσότητας ρωσικού αερίου απειλεί να αυξήσει τους λογαριασμούς για τα νοικοκυριά και τη βιομηχανία καθώς προσπαθούν να ανακάμψουν από τη χειρότερη κρίση κόστους ζωής εδώ και δεκαετίες. Οι Σλοβάκοι έχουν δεχθεί «το πιο σκληρό χτύπημα» και αρκετές άλλες χώρες έχουν κάνει σκληρές προσπάθειες για να διατηρήσουν τη ροή των καυσίμων.
Υπενθυμίζεται ότι προ ημερών ο Πρωθυπουργός της Σλοβακίας Ρόμπερτ Φίτσο ζήτησε από τους Ευρωπαίους συμμάχους του να βρουν έναν τρόπο να διατηρήσουν το φυσικό αέριο, λέγοντας ότι η χώρα του κερδίζει έως και 500 εκατομμύρια ευρώ από τέλη διαμετακόμισης ετησίως. Απείλησε μάλιστα την Ουκρανία με πιθανή διακοπή ρεύματος, εγείροντας ερωτήματα για την ευρύτερη ενεργειακή ασφάλεια στην περιοχή.
Την Τετάρτη, είπε επίσης ότι η διακοπή του φυσικού αερίου θα έχει «δραστικές επιπτώσεις σε όλους εμάς στην ΕΕ».Από την πλευρά του, ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι απέρριψε οποιαδήποτε ρύθμιση που θα έστελνε τελικά χρήματα στα ρωσικά ταμεία όσο ο πόλεμος συνεχίζεται. Ο Πούτιν είπε την περασμένη εβδομάδα ότι οποιαδήποτε νέα συμφωνία για τη μεταφορά φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας θα ήταν προκλητική.
Το μεγάλο στοίχημα
«Γνωρίζαμε ότι η συμφωνία διαμετακόμισης δεν θα ανανεωνόταν», δήλωσε ο Τζόναθαν Στερν, διακεκριμένος ερευνητής στο Ινστιτούτο Ενεργειακών Μελετών της Οξφόρδης. «Το ερώτημα είναι αν κάποιος στην Ευρώπη - αλλά ειδικά οι Σλοβάκοι, που θα πληγούν περισσότερο από αυτό - θα καταφέρει να συνάψει συμφωνία» για να συνεχίσει να λαμβάνει λίγο φυσικό αέριο.
Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει θέσει πολιτικό στόχο τη σταδιακή κατάργηση των ρωσικών ορυκτών καυσίμων έως το 2027 και έχει δηλώσει προηγουμένως ότι το τέλος της διαμετακόμισης θα έχει μικρό αντίκτυπο στις περιφερειακές αγορές ενέργειας.«Η διακοπή της ροής μέσω Ουκρανίας την 1η Ιανουαρίου είναι η αναμενόμενη κατάσταση και η ΕΕ είναι έτοιμη γι' αυτό», δήλωσε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η Επιτροπή, ο εκτελεστικός βραχίονας της ΕΕ, εργάζεται με τα κράτη μέλη για περισσότερο από ένα χρόνο για να προετοιμαστεί για ένα τέτοιο σενάριο, ανέφερε.
Ο Turkstream
Η Ρωσία εξακολουθεί να προμηθεύει αέριο σε χώρες όπως η Σερβία και η Ουγγαρία μέσω ενός άλλου αγωγού, του TurkStream, ο οποίος παρακάμπτει την Ουκρανία. Αλλά αυτή η σύνδεση δεν επαρκεί για να αντισταθμίσει πλήρως την απώλεια της διαδρομής της Ουκρανίας.
Ένα άλλο μονοπάτι, σε όλη την Πολωνία, είναι πλέον κλειστό.
Ο αγωγός Nord Stream που συνδέει τη Γερμανία με τη Ρωσία υπέστη ζημιές σε εκρήξεις το 2022 και η νεότερη σύνδεση Nord Stream 2 δεν εγκρίθηκε ποτέ από το Βερολίνο.Η Αυστρία ήταν επίσης πελάτης της Gazprom, αλλά η κύρια εταιρεία κοινής ωφελείας της, η OMV AG, τερμάτισε τη μακροπρόθεσμη σύμβαση προμήθειας τον περασμένο μήνα, λέγοντας ότι η ρωσική εταιρεία δεν την είχε προμηθεύσει με φυσικό αέριο από τα μέσα Νοεμβρίου.
Η ιστορία πριν από τον πόλεμο
Οι διαφωνίες μεταξύ Μόσχας και Κιέβου είχαν προηγουμένως διαταράξει τις αποστολές φυσικού αερίου σε ευρωπαίους πελάτες τους χειμερινούς μήνες. Το 2009, οι ρωσικές ροές μέσω της Ουκρανίας προς την Ευρώπη σταμάτησαν για σχεδόν δύο εβδομάδες, με περισσότερα από 20 έθνη να επηρεάζονται εν μέσω χαμηλών θερμοκρασιών, έως ότου η Μόσχα και το Κίεβο υπέγραψαν συμφωνία που τερματίζει τη διαφωνία τους.
Μια μικρότερη διακοπή σημειώθηκε το 2006. Η συμφωνία που μόλις έληξε, η οποία καθορίστηκε το 2019, ήταν επίσης αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων της τελευταίας στιγμής. Ωστόσο, ο πόλεμος —και η γενική απροθυμία της ΕΕ να αγοράσει ρωσικό αέριο— καθιστά απίθανη προς το παρόν μια γρήγορη επίλυση.
Πρωτοχρονιά με αυξήσεις
Οι τιμές του ευρωπαϊκού φυσικού αερίου αυξήθηκαν την πρώτη ημέρα διαπραγμάτευσης του έτους. Ειδικότερα οι τιμές αναφοράς του πρώτου μήνα αυξήθηκαν έως και 4,3% στα 51 ευρώ ανά μεγαβατώρα, το υψηλότερο από τον Οκτώβριο του 2023, ενώ την Πέμπτη υποχώρησαν κάτω από τα 50 ευρώ.
Οι έμποροι παρακολουθούν για να δουν εάν η απώλεια ρωσικών ροών —μια σημαντική πηγή ανεφοδιασμού για πολλά κράτη της Κεντρικής Ευρώπης— θα προκαλέσει ταχύτερη μείωση των αποθεμάτων. Τα αποθέματα σε ολόκληρη την ήπειρο μειώνονται ήδη με τον ταχύτερο ρυθμό από το 2021, όταν η κρίση του φυσικού αερίου μόλις άρχιζε να δημιουργείται.
Η διακοπή συμπίπτει με τις προβλέψεις για θερμοκρασίες κάτω του μηδενός σε ορισμένες χώρες, οι οποίες θα αυξήσουν τη ζήτηση θέρμανσης. Στη Σλοβακία, ένα από τα έθνη που έχουν πληγεί περισσότερο από την αποκοπή, ο υδράργυρος μπορεί να βυθιστεί έως και μείον 7 βαθμούς Κελσίου (19F) μέχρι τα μέσα Ιανουαρίου.
Ενώ η Ευρώπη είναι απίθανο να ξεμείνει από φυσικό αέριο αυτόν τον χειμώνα, χάρη στα αποθέματα και τις παραδόσεις από άλλους προμηθευτές, οι έμποροι μπορεί να δυσκολευτούν να ξαναγεμίσουν την αποθήκευση για την επόμενη περίοδο θέρμανσης. Οι τιμές του φυσικού αερίου για το επόμενο καλοκαίρι αυξήθηκαν πρόσφατα πάνω από αυτές του χειμώνα 2025-26, γεγονός που θα καταστήσει πιο δαπανηρή την ανανέωση.
«Υπάρχει αυξανόμενος κίνδυνος η ΕΕ να βγει από τον χειμώνα με χαμηλά επίπεδα αποθήκευσης αερίου, γεγονός που καθιστά δαπανηρή την αναπλήρωσή τους», δήλωσε ο Arne Lohmann Rasmussen, επικεφαλής αναλυτής της Global Risk Management στην Κοπεγχάγη.
