Σημαντικό μέρος αυτών περιλαμβάνει προσωπίδες ολοκλήρου προσώπου και ημίσεος προσώπου με φίλτρα, για την προστασία των εργαζομένων από βλαπτικούς παράγοντες (σκόνες, αέρια, ατμούς, χημικούς ρύπους κ.λπ.).
Στην πράξη, ένα από τα μεγαλύτερα και πιο χρόνια προβλήματα είναι η χρήση αυτού του εξοπλισμού από άνδρες που έχουν τριχοφυΐα στο πρόσωπο (γένια). Πρόκειται για μια διαρκή συζήτηση σε κάθε βιομηχανική εγκατάσταση ή διυλιστήριο: επιτρέπεται να έχουν γένια οι εργαζόμενοι που βρίσκονται σε χώρους όπου η χρήση προστατευτικής μάσκας είναι υποχρεωτική; Και αν όχι, από πού ξεκίνησε αυτή η απαίτηση, γιατί επιμένει μέχρι σήμερα, και πώς μπορεί να εφαρμοστεί με τρόπο δίκαιο, πρακτικό και ασφαλή;
Η προέλευση της διαδικασίας «Καθαρού Προσώπου» (Clean Face)
Η απαίτηση για καθαρό ξύρισμα κατά τη χρήση αναπνευστικών συσκευών αποτελεί πρότυπο ασφαλείας που βασίζεται σε πάνω από έναν αιώνα βιομηχανικής και στρατιωτικής εμπειρίας. Ενώ ήδη από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι πρώτες παρατηρήσεις τόνισαν ότι οι τρίχες του προσώπου υπονομεύουν τη στεγανότητα των προσωπίδων, η πρακτική αυτή ενισχύθηκε σταδιακά από κανονιστικά πλαίσια επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας (ιδιαίτερα μέσα από την εξέλιξη προτύπων και διαδικασιών στις ΗΠΑ και στη συνέχεια διεθνώς).
Η επιστημονική εξήγηση είναι απλή: η αποτελεσματικότητα μιας προσωπίδας ημίσεος ή ολοκλήρου προσώπου, εξαρτάται σε κρίσιμο βαθμό από τη στενή και αεροστεγή επαφή της προσωπίδας με το δέρμα. Η ανθρώπινη τρίχα είναι σημαντικά «παχύτερη» σε σχέση με τα μικροσκοπικά σωματίδια και τα μόρια αερίων που καλείται να φιλτράρει η μάσκα. Ακόμη και γένια 24 ωρών μπορούν να δημιουργήσουν μικροσκοπικά κενά, τα οποία λειτουργούν ως «σήραγγες», επιτρέποντας στον επικίνδυνο αέρα να παρακάμπτει το φίλτρο.
Για τον λόγο αυτό, τα σύγχρονα πρωτόκολλα αναπνευστικής προστασίας ορίζουν ότι οποιαδήποτε τριχοφυΐα που παρεμβάλλεται στην επιφάνεια στεγάνωσης επηρεάζει την αποτελεσματικότητα της μάσκας, τόσο κατά τη δοκιμή καταλληλότητας (fit test) όσο και κατά την καθημερινή χρήση. Σήμερα, αυτή η πρακτική παραμένει σημείο αναφοράς για την προστασία των εργαζομένων από αναπνευστικούς κινδύνους.
Η εξέλιξη της αναπνευστικής προστασίας: ιστορικά ορόσημα
Η αναγκαιότητα του «καθαρού προσώπου» για την αναπνευστική ασφάλεια δεν είναι μια σύγχρονη απαίτηση, αλλά το αποτέλεσμα πάνω από έναν αιώνα παρατήρησης και ανάπτυξης προτύπων.
- Δεκαετίες 1910–1920: Ο Μεγάλος Πόλεμος και η πρώιμη βιομηχανία
Η πρώτη σημαντική συνειδητοποίηση του προβλήματος των «διαρροών» παρατηρήθηκε κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στρατιωτική εμπειρία και πρακτικές από τη βιομηχανία/μεταλλεία ανέδειξαν ότι η τριχοφυΐα στο πρόσωπο μπορεί να μειώσει τη στεγανότητα της προσωπίδας. - 1934: Η πρώτη “δοκιμή καταλληλότητας” (τεστ σκόνης άνθρακα)
Εισάγονται πρώτες συστηματικές διαδικασίες δοκιμής στεγανότητας. Η παρατήρηση ήταν σαφής: το καθαρά ξυρισμένο πρόσωπο προσφέρει πιο αξιόπιστη στεγάνωση. - 1971: Η ίδρυση του OSHA
Με την ανάπτυξη ισχυρού ρυθμιστικού πλαισίου επαγγελματικής ασφάλειας και υγείας στις ΗΠΑ, η απαίτηση για σωστή εφαρμογή και στεγανότητα των αναπνευστικών έγινε κεντρική υποχρέωση σε επικίνδυνα βιομηχανικά περιβάλλοντα. - 1998: Έμφαση στο fit testing
Η δοκιμή καταλληλότητας (fit test) καθιερώθηκε ως βασικό στοιχείο στην αναπνευστική προστασία, και τονίστηκε ότι η τριχοφυΐα στο σημείο επαφής της μάσκας με το δέρμα μπορεί να ακυρώσει τη δοκιμή και να υποβαθμίσει την προστασία. - 2020: Η παγκόσμια πανδημία
Η πανδημία COVID-19 μετέφερε αυτά τα πρότυπα σε μαζική κλίμακα, υπενθυμίζοντας πως για αερομεταφερόμενους κινδύνους η ποιότητα της στεγάνωσης είναι συχνά πιο κρίσιμη ακόμη και από το ίδιο το υλικό του φίλτρου.
Γιατί απαγορεύονται τα γένια; Από πού έχει ξεκινήσει αυτή η διαμάχη;
Ο πρωταρχικός στόχος κάθε Μέσου Ατομικής Προστασίας είναι η προστασία της υγείας του εργαζομένου από την εισπνοή επιβλαβών ουσιών. Στις μάσκες ολοκλήρου προσώπου, αυτό επιτυγχάνεται μέσω της αεροστεγούς σφράγισης μεταξύ του υλικού της μάσκας (π.χ. EPDM) και του δέρματος του προσώπου του χρήστη.
Οποιαδήποτε τριχοφυΐα “ακόμη και τρίχες 2–3 ημερών ή μακριές φαβορίτες” όταν έρχεται σε επαφή με την περίμετρο της μάσκας, μπορεί να δημιουργήσει μικρές διαρροές. Μέσω αυτών των κενών, οι ρύποι (π.χ. σκόνες, αέρια, ατμοί) εισέρχονται στον χώρο αναπνοής του χρήστη.
Έτσι, η προστασία μειώνεται σημαντικά, καθιστώντας το ΜΑΠ στην ουσία αναξιόπιστο και επικίνδυνο, καθώς δεν παρέχει πλέον το επίπεδο ασφάλειας για το οποίο επιλέχθηκε.
Υποχρέωση δοκιμής (Fit Testing)
Η δοκιμή προσαρμογής (Fit Testing) εφαρμόζεται ευρέως για να πιστοποιηθεί ότι μία μάσκα ημίσεος ή ολοκλήρου προσώπου ταιριάζει σωστά στον χρήστη και παρέχει τη ζητούμενη στεγανότητα.
Ένας εργαζόμενος με γένια στο σημείο επαφής της μάσκας, στην πράξη, δεν μπορεί να πετύχει αξιόπιστη σφράγιση, κάτι που επηρεάζει άμεσα τόσο τη δοκιμή όσο και την καθημερινή χρήση. Με απλά λόγια: όταν η μάσκα δεν “ακουμπάει” σωστά στο δέρμα, η προστασία σας είναι αβέβαιη.
Υπάρχει νομική σύγκρουση;
Σε περιπτώσεις όπου απαιτείται η χρήση προσωπίδων ημίσεος ή ολοκλήρου προσώπου (μέσα προστασίας της αναπνοής), ο εργοδότης μπορεί να βρεθεί απέναντι σε δύο αντικρουόμενα καθήκοντα:
- Υποχρέωση προστασίας της ζωής και της υγείας (Ν. 3850/2010)
Ο εργοδότης φέρει την ευθύνη για την ασφάλεια των εργαζομένων και πρέπει να διασφαλίζει ότι ο εξοπλισμός λειτουργεί σωστά και παρέχει πραγματική προστασία. - Σεβασμός της προσωπικότητας
Η εξωτερική εμφάνιση, συμπεριλαμβανομένης της διατήρησης γενιών (π.χ. για θρησκευτικούς, πολιτισμικούς ή προσωπικούς λόγους), συνδέεται με το δικαίωμα της προσωπικότητας.
Το εργατικό δίκαιο, προκειμένου να επιλύσει αυτή τη σύγκρουση, μπορεί να οδηγήσει στην ανάγκη ο εργοδότης να εξετάσει εύλογες προσαρμογές και να εξαντλήσει κάθε τεχνικά εφικτό μέσο προτού απαιτήσει μονομερή αλλαγή της εμφάνισης του εργαζομένου (δηλαδή, το ξύρισμα).
Εναλλακτικές λύσεις / εύλογες προσαρμογές (πρακτική προσέγγιση)
Για να αντιμετωπιστεί ρεαλιστικά το ζήτημα (και να μην μένει μόνο στη “διαμάχη”), είναι σημαντικό να εξετάζονται λύσεις που διατηρούν την ασφάλεια σε υψηλό επίπεδο:
- Αλλαγή τύπου αναπνευστικής προστασίας όπου είναι τεχνικά εφικτό:
Σε κάποιες εργασίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν συστήματα που δεν βασίζονται στη στεγανή επαφή με το δέρμα (π.χ. λύσεις με κουκούλα ή υποβοηθούμενη αναπνοή), εφόσον καλύπτουν την εκτίμηση κινδύνου του χώρου. - Μετακίνηση καθηκόντων/εργασιών σε θέση που δεν απαιτεί tight-fitting μάσκα (όπου γίνεται χωρίς να διαταράσσεται η λειτουργία και χωρίς να θίγεται ο εργαζόμενος).
- Καθαρός ορισμός ζωνών:
Άλλο οι χώροι όπου η χρήση tight-fitting μάσκας είναι υποχρεωτική (ζώνες κινδύνου) και άλλο οι χώροι όπου δεν απαιτείται. - Σαφής διαδικασία και τεκμηρίωση από ΥΑΕ:
Πολύ βοηθά να υπάρχει γραπτή διαδικασία που να λέει: πότε απαιτείται tight-fitting, ποιος τύπος μάσκας επιλέγεται, ποια εκπαίδευση/fit test ακολουθείται, και ποιες εναλλακτικές εξετάζονται πρώτα.
Με αυτή την προσέγγιση, ο εργοδότης αποδεικνύει ότι έκανε ό,τι ήταν τεχνικά εφικτό πριν φτάσει στο “τελευταίο βήμα” της απαίτησης για καθαρό πρόσωπο σε συγκεκριμένες ζώνες.
Εφαρμογή στην πράξη: εταιρική πολιτική (ή Company Policy)
Να επισημάνω, βεβαίως, ότι υπάρχουν εταιρίες στην Ελλάδα (μεγάλες βιομηχανίες) οι οποίες επιβάλλουν όχι μόνο στους εργαζομένους αλλά και στους επισκέπτες την πολιτική «καθαρού προσώπου» κατά την είσοδό τους στις εγκαταστάσεις.
Αυτό γίνεται μέσω εσωτερικής πολιτικής της εταιρίας, η οποία διέπει την εργασία και την κίνηση στους χώρους ευθύνης, κάτω από συγκεκριμένους κανόνες (Company Policy).
Στις εταιρίες όπου δεν υπάρχει τέτοιος κανονισμός, γίνονται προσπάθειες ενημέρωσης από το τμήμα Υγιεινής και Ασφάλειας, με συστάσεις σχετικά με την τριχοφυΐα του προσώπου και τη σωστή εφαρμογή των μασκών.
Δείτε το παρακάτω βίντεο, στο οποίο πρόσθεσα Ελληνικούς υπότιτλους προς ευκολία των αναγνωστών μας.
Επίλογος
Η “διαμάχη” για τα γένια δεν ξεκίνησε ως θέμα εμφάνισης ή πειθαρχίας, αλλά ως ζήτημα πραγματικής στεγανότητας και άρα πραγματικής προστασίας.
Όταν μια προσωπίδα ημίσεως ή ολοκλήρου προσώπου δεν σφραγίζει σωστά, το φίλτρο μπορεί να γίνει δευτερεύον: ο βρώμικος αέρας θα βρει «δρόμο» να περάσει.
Ταυτόχρονα, επειδή το θέμα αγγίζει και την προσωπικότητα του εργαζομένου, η πιο ώριμη και σωστή πρακτική είναι να υπάρχει ξεκάθαρη πολιτική, σωστή εκτίμηση κινδύνου, ενημέρωση, fit testing όπου απαιτείται, και εξέταση εναλλακτικών λύσεων πριν από την απαίτηση αλλαγής εμφάνισης.
Έτσι διασφαλίζεται το βασικό: η ασφάλεια πρώτα, αλλά με τρόπο τεκμηριωμένο, δίκαιο και εφαρμόσιμο.
